TİYATRO TÜRLERİ

 

  

       Tiyatronun doğuşu yüzyıllar öncesine dayanıyor. Kimimiz tiyatroyu meslek olarak icra ederken kimimiz boş zamanlarımızı değerlendirmek ve sosyalleşmek adına bir hobi olarak hayatımıza dahil ediyoruz. Bu ezelden beri böyleydi aslında. ‘Geçmişten Günümüze Tiyatro’ adlı yazımızda da bahsettiğimiz gibi; ilk başlarda insanlar şenliklerde eğlenmek amaçlı tiyatrolar düzenlerken zamanla bu sanat birçok insanın mesleği haline gelmişti. Bu dönüşüm sürecinde yalnızca tiyatronun hayatımızdaki yeri değil, tiyatronun kendisi de evirilip gelişmeye devam ediyor. Zaman geçtikçe, insanlar tarafından benimsendikçe içeriği de bir o kadar zenginleşiyor. Üzerinde durulan konular, olay örgüleri, oyuncuların sayısı, sahne, yardımcı araçlar hepsi birbirinden farklılık gösteriyor. Durum böyleyken tiyatro da dallanıp budaklanıyor, farklı farklı türler meydana getiriyor. Bu yazımızda ‘tiyatronun türleri’nden bahsedeceğiz. 

       Farklı kaynaklara baktığımız zaman tiyatro türlerinin çoğunlukla müzikli ve müziksiz olarak iki ayrı başlıkta incelendiğini görüyoruz. Ancak bazı kaynaklar ise modern tiyatro ve geleneksel Türk tiyatrosu olarak iki başlık altında inceliyor. Modern tiyatro başlığının altında trajedi, komedi ve dram yer alırken; geleneksel Türk tiyatrosu başlığı altında orta oyunu, meddah ve gölge oyunu yer alıyor. Biz yazımızda tiyatro türlerini müzikli ve müziksiz olarak inceleyeceğiz ancak yazımızın sonunda kendi değerlerimizi daha iyi tanımak adına geleneksel Türk tiyatrosu çeşitlerine de kısaca bir göz atacağız. Hadi başlayalım tiyatroseveler!  

 

MÜZİKSİZ TİYATRO TÜRLERİ 

       TRAJEDİ 

       Tragedyanın, Antik Yunan tanrısı olan Dionysos şerefine düzenlenen şenliklerde yapılan gösteriler ile birlikte doğduğuna inanılıyor. Kelime anlamı olarak tragedya,  trajedinin Latince karşılığıdır. Kökeni Yunanca ‘tragoidia’dan yani tragos (keçi) ve oidia (ezgi)’dan meydana gelen tragedya, “keçi ezgisi” anlamını taşıyor. En eski tiyatro çeşidi olarak kabul edilen trajedi; insanların  acıma, korku ve heyecan duygularını hedef alarak bu duygular aracılığıyla onları kötülüklerden arındırmayı hedefliyor. Konularını tarihten ve mitolojiden alan trajedinin asıl amacı ise insanlara ders vermek.   

       Tragedyalar genellikle beş perdeden oluşuyor. Çirkin olayların seyircinin önünde gösterilmemesi ve kaba sözlere yer verilmemesi tragedyanın ana özelliklerinden birkaçını oluşturuyor. Aynı zamanda üç birlik dediğimiz; olay, zaman ve mekanda birlik anlamına gelen kural da uygulanıyor. Tragedyanın Antik Yunan’daki en önemli temsilcilerinin ise Sophokles, Aiskhylos ve Euripides olduğu kabul ediliyor.  

      

     KOMEDİ

       Komedide de ise ‘mizah’ ön plana çıkıyor. Hem güldürmeyi hem de alay geçerek yermeyi amaçlamaktadır. Tragedyada olduğu gibi kusursuzluk söz konusu değildir. Metinlerde kaba ve sert sözlere, rahatsız edici olaylara da yer veriliyor. Kahramanlar ise tragedyanın tam tersine sıradan, eğitim görmemiş günlük hayattan aşina olduğumuz tiplerden oluşuyor. Üç birlik kuralına bağlı kalınıyor ve tragedya gibi beş perdeden oluşuyor. Komedi türünün öne çıkan isimleri ise Aristophanes, Menandros, Plautus ve Moliere olarak jarşımıza çıkıyor. 

       

     DRAM 

       Dram, modern tiyatro için trajedi ve komedinin birleştirici türü olarak kabul ediliyor. Drama konusunu hem tarihten hem de günlük hayattan alıyor ve gibi kahraman seçimlerinde özgür bir tavır sergiliyor. Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu taşımadığı için, her türlü olayla seyircinin karşısına geçiyor. Üç-beş perde arası sergileniyor ve genellikle oyunlarda gerçeği yansıtmayı hedefliyor. Dram türünün öne çıkan isimlerinin ilk sırasında ise William Shakespeare, Victor Hugo ve Goethe yer alıyor. 

 

 

 

  MÜZİKLİ TİYATRO TÜRLERİ  
       

      Burada ise sözler müzikle bestelenip sahneleniyor. Oyunun içeriğine bağlı olarak metnin tamamı veya bir kısmı bestelenebiliyor. Sahnelenme tarzına ve müziğin kullanımına göre opera, operet, bale, vodvil, revü, skeç gibi alt başlıklardan oluşuyor. 
     

    Opera: Trajedi ve dramın bütün sözleri bestelenip orkestrayla birlikte sahnelenir. Sözlerin hemen hemen tamamı solo, düet ya da koro halinde şarkılı olarak söylenir.  
   

   Operet: Bir kısmı müzikli bir kısmı müziksiz olarak oynanan müzikli tiyatro türlerinden biridir. Operadan farklı olarak sözlerin müziksiz kısımları daha fazladır ve halkın geniş bir kesimine hitap eder. Eğlenceli ve daha hafif konuları ele almaktadır.  
      

  Vodvil: Bir komedi türü olarak karşımıza çıkan vodvil, komedi müzikali olarak adlandırılmaktadır. Eğlenceli ve hareketli bir oyun türü olan vodvilde oyunu içerisinde müzikli ve şarkılı bölümler yer almaktadır.  
      

     Bale: Sözsüz bir müzikli oyun türü olan balede anlatılmak istenen konu dans ve müzikler eşliğinde anlatılır. Balede estetiğe önem verilir ve harekete dayalı bir oyundur.  
      

     Revü: Revü, konu bütünlüğü olmayan tablolardan kurulu, ezgi, monolog, skeç ve dansın karşılıklı nükteli bir biçimde sahnelenmesi ile meydana gelir, operetin daha hafif halidir.  
     

   Skeç: Ortalama beş dakikaya sığdırılır ve az kişili/ yalın bir anlatımla oynanır. Aynı zamanda bu oyun türünde nükteye de yer verilir. 
   
       Şimdi de geleneksel Türk tiyatrosu türlerine bakalım; 
    
  ORTA OYUNU
       Orta oyunu, etrafta izleyicilerin olduğu bir meydanda oynanır ve yazılı bir metne dayanmaz. İçerisinde şarkının ve dansın da bulunduğu doğaçlama bir oyun türüdür. Orta oyunun deyince aklımıza gelen ilk örnekler Pişekar ve Kavuklu'dur. Oyun çerçevesinde çeşitli yörelerin insanları taklit edilerek gülünç canlandırmalara yer verilir. 
    
       MEDDAH
       Övgü içerikli taklitler yapan ve güzel hikayeler anlatarak insanları eğlendiren kişiye meddah adı verilir. Meddahlığa aynı zamanda ‘tek kişilik tiyatro’ da denir. Meddah, tiyatroda birçok kişinin varlığını birleştiren tek bir aktördür. 
     

       GÖLGE OYUNU  
       Edebiyatımızın en önemli türlerinden biri olan gölge oyunu, Hacivat ile Karagöz'ün perdeye kukla ile yansıtılması ile oynanmaktadır. Gölge oyununda karakterleri oynayan kişiye usta veya hayali denmektedir. Bu tiyatro türü ilk olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda oynanıp daha sonra yayılarak çevre ülkelerde de oynanmaya başlanmıştır. Oyun beyaz bir perde yardımı oynatılır. Oyuna def çalınarak eşlik edilir.